әдәби телдә “ый” урынына “ай”ны кулланырга тәкъдим итәм. шулай ук, әлбәттә, “и” урынына “әй”не. һәм бу сүз – хәзерге заман хикәя фигыль турында. ни өчен икәнен аңлыйсызмы? – ул дөресрәк. “ый” – “ай”ны үзгәртү, әйтелешен җиңелләштерү юлы белән, татар теленең кайбер диалектларында барлыкка килгән. әмма әдәби телдә дөресрәк вариант кулланылсын дип уйлыйм.

шулай ук, “барыйк” кебек 1 нче зат “теләү” формасы (официаль терминын тикшереп тормыйм әле), ул “ай”лы диалектларда “барайык” дип әйтелә. ләкин бу очракта мин моның төзелешен, килеп чыгышын белеп бетермим. бар+айык, аша+айык мы ул? йә, (бар+а)+ык, (аша+й)+ык мы ул? алай булса “барайык” дөрес. әмма, бәлки “барайык” ул үзе хата гынадыр, кемнәрдер, кайбер {татар телен белеп бетермәүчеләр} “бараячак” дип сөйләшә, шуның шикелле хата булырга мөмкин – мин точно белмим әле, безнең диалектта, кукмарада “ый” кулланыла. “барайык” ул хата гына булса, бәлки ул болайдыр? : бар+йк, аша + йк, шуның белән, ул бәлки “барыйк” һәм “ашайык” булырга тиештер.

2021ап15: ләкин, бөтен ый белән и не дә ай белән әйгә алыштырасы түгел. боерык формасында ы, е белән тәмамланган фигыльләр өчен ый, ей булырга тиеш. мисаллар: укы! – укый, чере! – черей, шулай ук тукы, чукы, шакы, йөре. 2021ап26: тагын: киме, коры. ап29: ары, чүке. май17: ышкы, чокы, өше.

мин уйлыйм, “бүлек” мәгънәсендә “кисәк” сүзе дөрес түгел, чөнки, бүлек кисми, киресенчә, ул үзе кисүдән соң калган өлеш, кисек дип. хәзер мин бу сүзгә бер аңлатма таба яздым әле: бәлки, бүлекнең башлыгы “кисәк” дип аталгандыр дип. әмма юк шул, алай булмый, чөнки, алай булса, икенче бүлекнең башлыгы ул беренче кисәк булып чыга, әмма ул алай түгел бит.

wordpress-ны тәрҗемә итү: https://translate.wordpress.org/projects/wp/dev/tt/default . моның тексты 8477 сүздән тора ди. инглиз телендә бер сүз һәм пробел 6 хәреф дип алсак, 8477*6=50862 хәреф, ягъни, txt форматындагы 50 кибибайт (килобайт) кына. бу программа нәрсәгә кирәк соң? кемнәр куллана аны? – мисал өчен, татарча сайтлар:
http://beznen.ru/
http://suz.bar/
http://sombel.ru/
http://www.gimranov.com/wp/
мин ясаган сайтлар (татарчалары):
http://qdinar.wp.kukmara-rayon.ru/ (бу сайт)
http://kukmara.ru/
http://medrese.kukmara.ru/
элегрәк мин моны тәрҗемә итеп бетерә язган идем, әмма рәсми булмаган орфография белән, мин ул тәрҗемәне хәзер кулланмыйм.
сезне шушы программаны тәрҗемә итергә чакырам…

https://vk.com/wall17077748_3675 та язган язуымны копиялим:

Духовное управление мусульман РТ, мин сез икенде намазын дөрес куймагансыздыр дип уйлыйм. Күп кешеләр сез куйган расписаниега иярәдер, күбесе аның каян килеп чыкканын тикшерә алмыйдыр. Ә әгәр ул расписание ялгыш булса аның өчен сезгә дә гөнаһ языладыр, чөнки сез ияртүчеләр.

Сүз уңаеннан, шуны да әйтәсем килә: кайбер кеше әйтә, без әнә шул расписаниега иярәбез, безгә шул ярый диләр, әмма бу дөрес сүз түгел, иярүчеләргә дә, ияртүчеләргә дә үзләренә тиешле гөнаһлар һәм саваплар языла. Дәлил: Аллаһ Коръәндә әйткән: 38:59, “Ногмани” тәфсире : Җәһәннәм сакчылары мөшрикләрнең олугъларына әйтерләр, аларның иярченнәренә ишарәт итеп: “Ошбу иярченнәрегез сезнең белән бергә утка керерләр, чөнки дөньяда сезгә ияргән иделәр”, – дип. …

Мин намаз вакытлары турында хәдисләр укыдым, һәм ул хәдисләрдәге икенде намазы вакыты башкача, хәнәфи мәзһәбендәге шикелле дә түгел, башка сөнни мәзһәбтәге шикелле дә түгел, шигыйларныкын төгәл белмим, әмма шигыйларныкы турында бу темага кагылышлы кайбер фикерләр ишеткән бар.

Мин кайдандыр укыган идем: мәзһәб галимнәре, икенде намазы өйлә намазына бик каты якынлашмасын, аңа кушылмасын өчен дип, икенде намазы вакытын шулай итеп бозганнар, – ди.

Ястү намазы вакытын да шул рәвешле боздылар, ләкин, аның турында фикерләшүләр бар, һәм хәзер аның “бозык” булуы расписаниеда да күренеп тора, мин уйлыйм, бу бер-ике ел элеккеге ястү расписаниесы үзгәрүе яхшы үзгәреш булды, чөнки хаклык сизелеп тора башлады. Мин уйлыйм, әгәр шундый сәерлекләр бар икән, аны искәрмә рәвешендә аңлатып куерга кирәк. Һәм өйләрегездә ястү намазын башкачарак уку да допустимо дип тә әйтсәгез әйбәт була дип уйлыйм. Монда берничә дөрес альтернатива бар, дөрес булмаганнары да бар. Мисал өчен, хәдисләр буенча, шул җәйге вакытта ахшам намазын төн уртасы алдына кадәр калдыру да мөмкин булып чыга, һәм иртәнге намазны да төн уртасы узуга ук уку ярый булып чыга, чөнки шул вакытта “рассвет” башлана, ягъни, төн уртасында күк караңгыланудан туктап, яктыра башлый. Һәм расписаниеда, күренми торган булса, “виртуаль” ястү намазын башка төс белән, я искәрмә тексты белән күрсәтеп кую да әйбәт буладыр дип уйлыйм, чөнки бу хаклыкны (дөреслекне) күрсәтү.

Ә менә икенде намазы вакыты тавыш-тынсыз гына ята, нишләптер бер кем дә аның турында кызыксынмый. Ә мин уйлыйм, әгәр ястү намазы шикелле генә бозылган икән, бу хәзерге алгоритм-формуласы аның дөрес түгел, чөнки ул икенде намазының көн дәвамындагы позициясен боза. Хәдисләр буенча караганда, икенде намазы өйлә намазына якынрак тора, һәм кыш көне, безнең якларда, ул аңа килеп терәлә, һәм юкка чыга. Сүз уңаеннан, җәй көне, ястү намазы да, хәдисләре буенча караганда, юкка чыга. Ә хәзерге формуласы буенча, икенде намазы, безнең якларда, җылы яклардагысын төгәл белмим, ахшам намазына якынрак тора, кышын гына түгел, хәтта җәен дә. Мин уйлыйм, икенде намазын да, ястү намазы шикелле, бары тик проблемалы вакытында гына “виртуаль” вакытка күчереп куерга кирәк, ел буе түгел. Һәм “виртуаль” вакытында да ул өйлә намазына якынрак торырга тиеш булып чыга.

2018-11-17: мин бераз ялгыштым. мин татарстан диния нәзарәте кабул иткән вакыт белән мәзһәб вакытын болгаттым. алар теоретически бер булырга тиеш, әмма чынлыкта берме икәннәрен белмим. бер заман татарстанныкында ахшам белән өйлә арасын 3кә бүлеп шул бүлгеч нокталарның берсендә икенде куелды кебекрәк сүз дә ишеткән идем кебек тоела.

2018-11-30: мин зәвәл күләгәсе өстәү ысулы белән икендедәге кояш биеклеген исәпләп чыгардым. ул ысул икендене ахшамга якынлаштырмый, өйләгә якынлаштыра икән, шулай итеп, ул ягы белән ул ялгыш түгел икән.

берничә ай элек, чәч алгыч машинаның пластик очының бер кырые сынган булуы өчен, әти минем чәчне ансыз гына алды, ул алай бик кыска булып чыга.

чәч алгыч филипс, пластигы интернет кибетләрдә 700 тәнкә тирәсе тора.

һәм, хәзер минем чәч үсте, һәм мин чәчләремнең күбәюенә игътибар иттем. шулай булгач, бу аның белән бәйләнешле булса, чәчне бик кыска итеп алу зыянлы дип уйлыйм, чөнки ул чәчнең оптималь күплегенең (ешлыгы, тыгызлыгының) үзгәрүенә китерә, шуның белән, минем организмга зыян киләдер. чәчнең тыгызлыгының үзгәрүенә башка нәрсә сәбәп булган булуы да мөмкин, анысын хәзер әйтеп тормыйм.

әмма гомумән дә, хәтта бу әле генә әйткән дәлил булмаса да, яки дөрес булмаса, чәчне кыска итеп алдыру зыянлы дип уйлый идем һәм (һаман да) уйлыйм, чөнки ул аллаһы ясаган нәрсәне үзгәртү булып чыга. һәм мин, чәчне алгач, башка киеп йөрергә тырышам, чөнки, бәлки, чәч башны кояш нурларыннан саклыйдыр дип уйлыйм, һәм шуңа күрә башны шулай сакларга тырышам, әмма, гадәттә түбәтәй киям, әмма ул чәчне алыштырып бетерми, формасы туры килми, чәчле урынны каплап бетерми, әмма шапка кисәм буладыр, ә гарәпләрнеке шикеллерәк яулык кияргә мин оялам.

сүз уңаеннан, мин түбәтәй турында язган идем: https://www.facebook.com/photo.php?fbid=421725384621198&set=a.363735660420171.1073741826.100003512218112&type=3 , баш киеме турында язган идем: http://qdb.narod.ru/yazmatxt/basKiyimi.htm .

Википедия форумында мин яздым:

кириллицалы текстта кулланылган латин хәрефле сүзгә татар кушымчалары ялгануы язылышы

кириллицалы текстта кулланылган латин хәрефле сүзгә татар кушымчалары ялгынуы ничек языла? алар арасында нәрсә куела? мисал өчен: “facebook та” – моны язу кагыйдәсе бармы? кайсыбер кешеләр мондый нәрсәләрне апостроф аша яза башлаганнар икән: “facebook’та”, мисал өчен, вконтакте интерфейсында шулай бугай.

моңа охшаш очраклардагы кагыйдәләрне ачыкладым:

• цифр белән язылган саннар пробел аша языла: “5 нче”, “5 се”, “22:55 тә”.
• аббревиатуралар кушылып языла: “АКШта”.

әмма мин ышанычлы стандарт-рәсми татар текстларыннан латин хәрефле сүзгә кушымча кушып куллану очракларын тапмадым әле.

минемчә, бу өч очрак – бер үк нәрсә, һәм монда бер үк кагыйдә булырга тиештер. мин үзем боларның өчесен дә сызык аша яза башлаган идем, урыс телендәге цифр белән язылган санга кушымча өстәп язу рәвешенчә – урыс телендә: “7-ю” .

–QDinar (бәхәс) 1 ноя 2015, 20:17 (UTC)

бер 8 ел буе кан анализы ясаткан юк иде. быел җәй көне бардым һәм медсестра бармакны тишкәннән соң кан(нар) катып калган резин перчаткалы бармагы белән шул тишекнең өстенә төртте. мин әйтәм, нишлисез?! яки, микроблар йогырга мөмкин!, хәтерләмим. ул әйтә, мин аны (перчатканы) спирт белән ышкыдым, аның ул каннары кипкән инде ди. шуннан соң мин үземә нәрсәдер йоккан дип шикләнеп йөрим… бүген интернеттан карадым әле, спирт вирусларны үтерә микән? – һәм менә кайбер кызык сүзләр:
википедия: “Способы стерилизации: 96 % этиловый спирт (30 мин.).” ( https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%81%D0%B5%D0%BF%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0 ) .
http://www.cbse.by/voot/voot_9.html : Вирус гепатита В … Вирус устойчив практически ко всем дезинфицирующим средствам. … Вирус гепатита С в спирте погибает приблизительно за 2 минуты, что в жизни выдержать практически невозможно, поскольку спирт быстро испаряется. Поэтому принято считать, что наряду с гепатитом В, гепатит С также спиртом не уничтожается. Туберкулез … Большинство препаратов для уборки помещений не могут уничтожить бактерию, ни спирт, ни формалин, ни хлор, ни какой либо то другой раствор никак не влияет на бактерию. Даже 96° спирт не убивает туберкулёзную палочку. … Спиртосодержащие антисептики для рук могут оказаться неэффективными в низких количествах или концентрациях. Хотя изопропиловый спирт является эффективным в уничтожении большинства бактерий, время воздействия, необходимое для разрушения клеток, не соблюдается, поскольку спирт, как правило, испаряется менее чем за 10–15 секунд.
алла сакласын инде.

https://vk.com/wall17077748_3670 да тагы 1 коммент яздым, анда 2 цитата.

миңа хәзерге рәсми кабул ителгән татар латиницасы ошамый : https://tt.wikipedia.org/wiki/Кулланучы_бәхәсе:Qdinar#.D0.BC….

мин үземнең туганнар турында мәгълүмат җыйдым, просто туганнарның исемнәре һәм кемгә кем булулары, һәм аларны күрсәтә торган программа ясадым. аны интернетка секретный адреска куйдым. аны туганнарга да күрсәтә алам. но ул адресны хәзер теләсә-кемгә бирәсе түгел дип уйлыйм. һәм аның программасын гына http://qdb.tmf.org.ru/шәҗәрә/шәҗәрә.html адресына куйдым. кулланыгыз.

18:11: Mozilla Firefox та ясадым, анда эшли. IE белән Edge да ачып карадым әле, анда эшләми икән.
Сен.19 14:26 : IE белән Edge та да эшли икән, бары тик нишләптер мин копияләгән адреста ?kim= параметрыннан соң алар өчен яраксыз кодировка торган булган.

ноя.11: яңалыклар:
сайланган кеше өчен, аның туганнарын аерып алып, мәгълүмат файлы эчтәлеген автоматически якынча төзеп күрсәтү;
компьютердагы мәгълүмат файлын ачу;
gramps файлын ачу мөмкин;
исеме “туганнар”га үзгәрде;
сайланган кешенең туганнары гына түгел, мәгълүмат файлындагы барча кеше javascript коды рәвешендә күрсәтелә.